Theo quy định tại Quyết định 493/2005/QĐ-NHNN, trong năm 2008, các tổ chức tín dụng (TCTD) phải xây dựng xong hệ thống xếp hạng tín dụng (XHTD) nội bộ để phân loại nợ và quản lý chất lượng tín dụng. Thời gian không còn nhiều nhưng không ít TCTD vẫn còn khá lúng túng trong việc thực hiện quy định này.
XHTD: Rằng hay thì thật là hay…
Để hỗ trợ các TCTD và phục vụ công tác nghiên cứu, năm 2004, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Việt Nam đã cho phép Trung tâm Thông tin tín dụng (CIC) thực hiện thí điểm Đề án phân tích, XHTD doanh nghiệp (DN). Và từ tháng 6/2006, Thống đốc NHNN đã cho phép CIC thực hiện nghiệp vụ XHTD. Theo báo cáo của CIC, số lượng bản yêu cầu cung cấp thông tin về DN của các TCTD đã tăng từ 60 bản/tháng lên 130 bản/tháng, có tháng lên đến 200 bản. Năm 2006, số lượng bản báo cáo XHTD DN cung cấp cho các TCTD đã tăng 250% so với năm 2005. Năm 2006, CIC dự tính lượng hỏi tin của TCTD sẽ tăng 50% so với năm 2007. Nếu năm 2005 có chỉ 21 TCTD gửi bản yêu cầu cung cấp thông tin đến CIC thì hiện đã lên đến khoảng 40 TCTD. Tuy nhiên, các TCTD sử dụng những thông tin mà CIC cung cấp chủ yếu phục vụ cho việc đánh giá khách hàng có quan hệ tín dụng, lịch sử tín dụng của DN và làm dữ liệu để thực hiện công tác marketing… Trong khi đó, yêu cầu của Quyết định 493 là các TCTD phải xây dựng hệ thống xếp hạng cho riêng mình, làm cơ sở cho việc phân loại nợ và trích lập dự phòng rủi ro.
Theo quy định của NHNN, hệ thống XHTD nội bộ của TCTD tối thiểu phải bao gồm: Các cơ sở pháp lý liên quan đến thành lập và ngành nghề kinh doanh của khách hàng; các chỉ tiêu kinh tế tổng hợp liên quan đến tình hình kinh doanh, tài chính, tài sản, khả năng thực hiện nghĩa vụ theo cam kết; uy tín đối với các TCTD đã giao dịch trước đây. Các tiêu chí đánh giá phải chi tiết, cụ thể, có hệ thống (đánh giá yếu tố ngành nghề và địa phương)… Định kỳ 6 tháng một lần, TCTD phải có văn bản báo cáo NHNN về tình hình xây dựng hệ thống XHTD nội bộ và các vấn đề cần xử lý để NHNN hướng dẫn và hỗ trợ thực hiện.
Được biết, trong năm 2008, các TCTD phải xây dựng xong hệ thống XHTD nội bộ để phân loại nợ và quản lý chất lượng tín dụng theo quy định tại Quyết định 493/2005/QĐ-NHNN. Thời gian không còn nhiều nhưng không ít TCTD vẫn còn khá lúng túng trong việc thực hiện quy định này.
Khó tìm "thước đo" chuẩn
Từ năm 2005, các TCTD đã bắt đầu nghiên cứu để từng bước xây dựng hệ thống XHTD nội bộ. Nhưng theo đánh giá chung của các ngân hàng thương mại (NHTM) thì rất khó xây dựng được một hệ thống xếp hạng "chuẩn". Vì mỗi TCTD phải xây dựng một hệ thống XHTD riêng, dựa vào kinh nghiệm, điều kiện kinh doanh và những tiêu chí do ngân hàng tự lựa chọn. Ví dụ, để đánh giá DN, hiện nay các NHTM sử dụng 11 chỉ tiêu với 32 ngành kinh tế và thang điểm 40- 60-80-100. Nhưng cơ sở để chấm chỉ tiêu nào đó của DN là 40 điểm hay 60 điểm thì lại không dễ xác định. Một vấn đề khác: NHNN yêu cầu các báo cáo tài chính phải được kiểm toán. Nhưng thực tế, không phải DN nào cũng có báo cáo tài chính được kiểm toán. Mặt khác, trong môi trường nhiều biến động hiện nay thì việc các chỉ tiêu tài chính, các thông tin về tài sản DN, môi trường kinh doanh của họ sẽ liên tục thay đổi, khiến ngân hàng khó mà cập nhật được.
Ông Đỗ Minh Toàn, Phó tổng giám đốc NHTMCP Á Châu (ACB) cho biết: Tiêu chí của ACB là dựa vào tài sản thế chấp, báo cáo tài chính và lịch sử tín dụng của DN. Nếu là DN nhỏ thì nhân thân của lãnh đạo DN, loại hình kinh doanh, lịch sử quan hệ tín dụng, phương án sản xuất kinh doanh và bất động sản là những yếu tố được xem xét chính. Trong đó, lịch sử quan hệ tín dụng với ACB là quan trọng nhất. Ba năm nay ACB đã xây dựng hệ thống đánh giá DN dựa trên thu nhập và độ rủi ro để có chính sách ưu đãi về phí và lãi suất cho khách hàng. Hiện ngân hàng này đang tái cấu trúc để phân loại nợ theo Quyết định 493. Tuy nhiên, ông Toàn cũng thừa nhận: "Khó khăn lớn nhất là xây dựng hệ thống thông tin để tiến hành xếp hạng. Những thông tin của chúng tôi không đủ cơ sở để đưa ra hệ thống điểm chuẩn nên phải dựa vào kinh nghiệm của các NH lớn. Chúng tôi cũng muốn cứ nạp các chỉ số vào máy là ra kết quả nhưng không được, nên hầu hết NH phải duy trì đồng thời hệ thống xếp hạng tự động với việc xem xét trực tiếp của cán bộ tín dụng".
Bà Nguyễn Thị Thu Hằng, Phó trưởng Phòng Tín dụng và Đầu tư, Ngân hàng Công thương Việt Nam (Incombank) cho biết: Cách làm của Incombank là mua phần mềm phân tích thông tin DN và tiến hành xếp hạng dựa trên những chỉ tiêu, cách làm của tổ chức xếp hạng Standard and Poor's và Moody's.
